برنامه‌ريزي و طراحي فضاي سبز شهري

برنامه‌ريزي و طراحي فضاي سبز شهري

در ساماندهي به هر محيط بايستي شناخت بين مناظر و محيط طبيعي هماهنگي پديده‌هاي طبيعي و غير طبيعي در نظر گرفته شود. بنابراين در طراحي فضاي سبز به دو نكته بايد توجه كرد: اول چارچوب و اسلوب طرح؛ دوم ـ كه اهميت زيادي در كار طراحي دارد ـ ويژگي‌هاي خود طرح.
درك واقعي و درست از موقعيت‌هاي مكاني و اقليمي و داشتن اطلاعات كافي و دقيق از تغييرات آب و هوايي و ارتباطات زيست محيطي و بوم شناختي، ضروري است. از همين دست است داشتن ديدي همه جانبه و سيستمي بر محيط براي ايجاد تعادل در كار طراحي و دارا بودن قدرت خلاقيت، نوآوري و ابتكار و آميزش طرح‌هاي مختلف به صورتي زيبا و دلپذير؛ و از طرفي هم داشتن قدرت تفكر، استعداد و انديشه، هوش و ادارك، ذوق و سليقه و در نهايت توجه به فطرت و تمايل ذاتي بشر. طراح مي‌تواند با رعايت مسائل مختلفي همچون نحوه طراحي، ادغام گونه‌هاي بومي و غير بومي، شرايط اجتماعي حاكم بر جامعه، سنت‌ها، اعتقادات مذهبي، تاريخ شكل‌گيري باغ‌ها و تفرجگاه‌ها و مسائلي از اين قبيل طرح مناسبي ارائه دهد.
رسيدن به مبنا و الگويي براي طراحي فضاي سبز متضمن درك اهداف صحيح و شناخت پيشينه‌ي آن است. ديدن طبيعت و ظرافت‌هاي آن و چگونگي رابطه‌اش با انسان و سپس ارائه تصويري هماهنگ از هر دو به گونه‌اي جذاب، با الهام از طراحي‌هاي متفاوتي كه حتي در ساير كشورها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، مي‌تواند طراح را در بسياري از موارد كمك كند.
بدين منظور در اينجا ابتدا انواع پارك‌ها و طرح‌ها به گونه‌اي گذرا ذكر مي‌گردد و سپس طراحي فضاهاي سبز مورد بررسي قرار مي‌گيرد. پارك‌ها را مي‌توان از لحاظ خطوط طراحي به چند قسمت تقسيم كرد:
1ـ پارك‌هاي منظم: اين گونه پارك‌ها، همان‌گونه كه از نام‌شان پيداست، نوعي نظم و يكنواختي در خود دارند. استفاده از خطوط هندسي و قرينه‌سازي در اين شيوه طراحي پايه اصلي كار را تشكيل مي‌دهد.
2ـ پارك‌هاي غير منظم: به كارگيري اشكال غير منظم بدون تقارن و با استفاده از خطوط غيرمنظم ولي مرتبط به هم، از ويژگي‌هاي اين طرح است و به همين دليل به آن طرح نامتقارن نيز مي‌گويند.
مناظر زيباي طبيعت بيشتر نامتقارن‌اند ولي توازني بين دو سوي محور برقرار است. بنابراين در طراحي نامتقارن انسان به طبيعت نزديك مي‌شود... در اينجا از مناظر طبيعي اطراف مي‌توان الهام گرفت.
3ـ پارك‌هاي مختلط: اينها در واقع تلفيقي‌اند از دو سبك قبلي، به اضافه يك سري ضوابط ديگر، امروزه اكثر پارك‌هايي كه احداث مي‌شوند از اين سبك پيروي مي‌كنند. اصولاً طرح پارك‌هاي مختلط براي پارك‌هاي عمومي، پارك‌هاي نباتيك و پارك‌هاي وحش است.
به غير از پارك‌هاي ياد شده اقسام ديگري هم مانند پارك فانتزي، مدرن و ژاپني وجود دارد. پارك‌هاي فانتزي بيشتر براي ارائه و نشان دادن مواد يا تركيبات تجارتي با ايجاد هماهنگي و تنوع بين قسمت‌هاي مختلف طراحي مي‌شوند.
4ـ پارك‌هاي مدرن: اشكال طراحي براي اين گونه پارك‌ها ظاهراً از ضوابط معين و خاصي پيروي نمي‌كند؛ ولي عملاً طراحي و خطوط آن جلوه‌اي از پارك‌هاي مختلط را به همراه دارد. بنابراين استفاده از خطوط مستقيم و با قوس‌هاي كمي پيچ و خم‌دار، همراه با نمايش زوايا در جلوه دادن اين پارك‌ها موثر است. معمولاً براي تزيين و فضاسازي در اطراف ساختمان‌هاي چندين طبقه و مجتمع‌هاي ساختماني نيز از اين سبك‌ طراحي استفاده مي‌شود. شايد بتوان گفت كه سبك مذكور نوعي الهام و اختلاط از باغ‌هاي ژاپني است كه با ديگر خصوصيات طرح هماهنگي دارد.
نكته در خور توجه در تمام طرح‌هاي ياد شده، كاربرد گياهان در طرح است و بايد از مناظر موجود به بهترين شكل استفاده شود.

هدف‌گذاري

هر طرحي كه ارائه مي‌شود بايد داراي اهداف مشخص باشد كه عمده‌ترين آنها در امر فضاي سبز عبارتند از:
1ـ ايجاد هماهنگي و تعادل و توازن در محيط زيست براي حفظ روابط انسان و محيط.
2ـ كاهش آلودگي و حفظ محيط‌زيست
3ـ افزايش جاذبه‌هاي زيبايي در محيط زندگي
4ـ اولويت دادن به فضاهاي سبز
5ـ انتخاب مناسب‌ترين، مفيدترين و در عين حال مقاوم‌ترين يا ماندگارترين گونه‌هاي گياهي كه علاوه بر زيبايي و سرسبزي، مقاوم به آفات نباتي باشند.

ايمني فضاهاي سبز

پارك‌ها به عنوان مأمني كه در همه فصول سال پذيراي اقشار مختلف مردم، كودكان و نوجوانان و سالمندان هستند، احتياج به ايمن‌سازي دارند، و اين از وظايف طراحان و متوليان فضاي سبز است.
از جمله مسائل و مشكلاتي كه مي‌تواند در پارك‌ها ايجاد خطر كند، انتخاب مصالح كفپوش معابر از لحاظ شدت يا ضعف صيقلي بودن آنهاست كه به مجرد خيس شدن بر شدت صيقلي بودن‌شان افزوده مي‌شود. خصوصاً در قسمت‌هاي پر تردد، به خاطر اصطكاك و ساييدگي، لزوم تيشه‌اي كردن سطوح سنگ در هر چند سال يك بار امري ضروري است.
بارش برف و يخبندان در فصل سرد سال از جمله مشكلات ديگري است كه مي‌تواند براي شهروندان حادثه‌آفرين باشد. براي رفع اين مشكل مي‌توان از المنت‌هاي برق استفاده كرد. بدين‌معني كه در لايه‌هاي مياني بتون كفپوش از سيم‌هاي مقاومت‌دار ـ كه هنگام عبور برق انرژي گرمايشي توليد مي‌كنند ـ استفاده مي‌شود.
توجه به چنين مسائلي خصوصاً در مورد كودكان، معلولان و جانبازان جنگي اهميت بيشتري دارد. بدين ترتيب از يك طرف از زمين‌خوردن و آسيب‌ديدگي بدني در آنها جلوگيري مي‌شود و در عين حال با رعايت جزييات ديگري از قبيل طراحي و ساخت‌وساز پله‌ها، زواياي شيب‌ها و پرتگاه‌ها امكان استفاده بيشتر آنها فراهم مي‌آيد. وجود لبه‌هاي تيز و برنده مانند جداولي كه در كناره‌هاي پياده‌روها و تقسيمات پارك‌ها به چشم مي‌خورند، يا لبه‌هاي تيز نرده‌هاي كوتاه، فواره‌هاي سنگي، جداول جوي‌هاي آب و نظاير اينها همگي عوامل خطرناك و پرحادثه در پارك‌ها هستند، كه در صورت طراحي دقيق مي‌توان شدت خطر را تا حد زيادي كاهش داد.
در طراحي فضاي سبز ايجاد اختلاف سطح از روش‌هاي طراحي در سطوح شيبدار است ولي نبايد فراموش كرد كه تعداد زيادي از مراجعه‌كنندگان كودكان و سالمندان‌اند و اين اختلاف سطوح و جزييات درگيري آن با پياده‌روها بسيار اهميت دارد.
امنيت رواني در كنار ايمني فيزيكي داراي اهميت ويژه‌اي است؛ بدين‌معنا كه در فضاهايي كه روشنايي مناسبي ندارند، زمينه بروز رفتارهاي ناهنجار و حتي ترس برخي از مراجعه‌كنندگان از فضا به وجود مي‌آيد. البته تودة انبوه‌ گياهي در كنار پياده‌روها كم رفت‌وآمد و نيز نورپردازهايي كه سايه‌هاي هراس‌انگيز ايجاد مي‌كنند، مي‌تواند بر شدت چنين چيزي بيفزايد.
بدين‌ترتيب مساله روشنايي و نورپردازي در طراحي‌هاي فضاي سبز امري لازم‌الاجراست، به شرط آنكه تأسيسات برق ناشي از آن در كنار محيط‌هاي مرطوب و آبي و نزديك به زمين ـ يعني دقيقاً جايي كه دسترس كودكان است ـ قرار نگيرد.
به غير از عوامل ياد شده، مساله مهم ديگري كه در ايمني پارك‌ها موردنظر است، رفتار گروه‌هاي اجتماعي متفاوتي است كه پارك‌ را براي آسايش خود انتخاب كرده‌اند.
تردد وسايل نقليه سنگين براي تعمير يا ترميم قسمتي از فضا از عوامل ديگري است كه در پارك‌ها باعث ايجاد سروصدا و به خطر انداختن سلامتي كودكان مي‌شود.
وسايل بازي كودكان اگر غير استاندارد طراحي شوند، يا اگر مصالحي كه در قسمت پارك بازي بچه‌ها استفاده شده خشن و سخت باشد، باز ايجاد خطر و حادثه مي‌كند. مي‌توان با از بين بردن زوائد و لبه‌هاي تيز و به كارگيري مصالح مناسب مانند ماسه و ماسه بادي به عنوان كفپوش، در پيشگيري از چنين حوادثي كمك كرد.
 

تجهيزات پارك

ضرورت ارائه خدماتي چون در نظرگيري مكان‌هاي ورزشي، فرهنگي و تفريحي به مردم در پارك‌ها از جمله مسائل ديگري است كه بايد در طراحي پارك‌ها در نظر گرفته شود. وجود ساختمان‌هاي خاص براي مقاصدي چون برگزاري نماز، سكوهاي نشيمن، مبلمان پارك‌ و سازه‌هايي از اين قبيل با در نظر گرفتن هماهنگي آن با ساير اجزاي پارك‌ مي‌تواند هر گونه نوآوري و ابتكار را پذيرا باشد. به عنوان نمونه، در ساخت سكوهاي نشيمن مي‌توان از مصالح مختلفي چون چوب، فلز، بتن، سنگ يا پلاستيك استفاده كرد؛ منتهي توجه به شرايط آب و هوا، معماري پارك‌، علاقه ذاتي انسان و مدت دوام و عمر اين مصالح با در نظر گرفتن استفاده مجدد آن به صورت بازيافت بايد مورد دقت قرار گيرد. چوب و سنگ به خاطر ويژگي‌هايي كه دارند مناسب‌ترند، اما پلاستيك در صورت فرسودگي و تغيير فرم قابليت كمتري براي استفاده مجدد دارد و همچنين نسبت به تغييرات دمايي حساسيت بيشتري دارد و زودتر در معرض خرابي و شكستگي قرار مي‌گيرد.
 

پيشنهادها

به منظور رسيدن به فضايي سبز، آرام‌بخش و روح‌افزا در شهر، طراحان و مهندسان فضاي سبز بايد براي دستيابي به اصول نكات ياد شده اهتمام بيشتري ورزند و بكوشند با توجه به موقعيت‌هاي جغرافيايي، اقليمي و رفتارهاي اجتماعي و فرهنگي مردم حتي الامكان موارد ياد شده را در طراحي خود مدنظر قرار دهند. هر چند كه در برخي موارد امكان ايجاد همه آنها وجود ندارد. ولي ابداع و نوآوري‌ها مي‌تواند خلاء‌هاي موجود را پر كند

منابع :

bostane.ir

artair.blogfa.com